ຄວາມເປັນມາຂອງ ບຸນເດືອນຍີ່ (ກົງກັບເດືອນມັງກອນ) ຫຼື ບຸນເຂົ້າຄູນລານ. 1 ໃນ ຮີດ12.

ເດືອນຍີ່ ບຸນເຂົ້າຄູນລານ ແມ່ນບຸນກ່ຽວກັບການ ເກັບກ່ຽວຜົນລະປູກຂອງໄຮ່ນາ ກຳນົດຈັດງານໃນເດືອນທີ່ຂ້າງຂຶ້ນ ຫຼື ຂ້າງແຮມ ໂດຍອີງໃສ່ຜົນສຳເລັດໃນການເກັບກ່ຽວເປັນສຳຄັນ. ບຸນເຂົ້າຄູນລານນີ້ ຈັດເປັນ 2 ລັກສະນະຄື: ເຮັດແບບຄອບຄົວ ແລະ ເຮັດແບບປວງຊົນ. ເຮັດແບບຄອບຄົວ ແມ່ນເຮັດຢູ່ນາໃຜນາລາວ ແຕ່ກໍ່ມີການຮ້ອງຂ່າວປ່າວ ເຕືອນໃຫ້ຍາດພີ່ນ້ອງຊາວບ້ານ ມາມີສ່ວນຮ່ວມໃນການເຮັດບຸນສິນກິນທານ, ສ່ວນການເຮັດແບບປວງຊົນນັ້ນ ເພິ່ນນິຍົມຈັດງານຢູ່ ວັດຊຶ່ງບາງ ເທື່ອເພິ່ນກໍ່ຮ້ອງວ່າ: "ບຸນກອງເຂົ້າເປືອກ ຫຼື ກອງເຂົ້າສານ".

ການເຮັດບຸນເຂົ້າຄູນລານ ແມ່ນມີມູນເຄົ້າມາຈາກນິທານ "ສອງອ້າຍນ້ອງເຮັດນາຮ່ວມກັນ" ຜູ້ເປັນນ້ອງມັກເຮັດບຸນສິນກິນທານ ແຕ່ຜູ້ເປັນອ້າຍກໍ່ມັກການເສຍສະລະ, ທັງສອງຄົນຈິ່ງແບ່ງນາກັນເຮັດແຕ່ລະດູການຜະລິດ ຜູ້ເປັນ້ອງໄດ້ເຮັດບຸນ 9 ເທື່ອເຊັ່ນ:

1. ເວລາຈະຕົກກ້າ ກໍ່ເອົາເຂົ້ານັ້ນໄປໃຫ້ທານແດ່ຜູ້ຊົງສີນ.

2. ເວລາເຂົ້າພໍເໝົ້າ ກໍ່ເອົາເຂົ້ານັ້ນມາເຮັດເຂົ້າເໝົ້າ ແລ້ວເອົາໄປໃຫ້ທານແດ່ຜູ້ຊົງສີນ

3. ເວລາເຂົ້າພໍຮາງ ກໍ່ເອົາເຂົ້ານັ້ນມາເຮັດເຂົ້າຮາງ ແລ້ວເອົາໄປໃຫ້ທານແດ່ຜູ້ຊົງສີນ.

4. ເວລາຈະລົງມືເກັບກ່ຽວເຂົ້າ ກໍ່ເອົາເຂົ້ານັ້ນມາຖວາຍທານແດ່ຜູ້ຊົງສີນ.

5. ເວລາຈະມັດຝ່ອນເຂົ້າ ກໍ່ເອົາເຂົ້ານັ້ນມາຖວາຍທານແດ່ຜູ້ຊົງສີນ.

6. ເວລາຈະຟາດເຂົ້າ ກໍ່ເອົາເຂົ້ານັ້ນມາຖວາຍທານແດ່ຜູ້ຊົງສີນ.

7. ເວລາຈະຄູນລານເຂົ້າ ກໍ່ເອົາເຂົ້ານັ້ນມາຖວາຍທານແດ່ຜູ້ຊົງສີນ.

8. ເວລາຈະເອົາເຂົ້າຂຶ້ນເລົ້າ, ຂຶ້ນເຍຍ ກໍ່ເອົາເຂົ້ານັ້ນມາຖວາຍທານແດ່ຜູ້ຊົງສີນ.

9. ເວລາຂົນເຂົ້າຂຶ້ນເລົ້າ, ຂຶ້ນເຍຍແລ້ວ ກໍ່ເອົາເຂົ້ານັ້ນມາຖວາຍທານແດ່ຜູ້ຊົງສີນ.

ການຖວາຍທານໃນແຕ່ລະຄັ້ງ ຜູ້ເປັນນ້ອງໄດ້ຕັ້ງຄວາມປາຖະໜາຂໍໃຫ້ມີຄວາມສຸກກາຍສະບາຍໃຈ ແລະ ໃຫ້ໄດ້ເປັນຜູ້ມີຜະຫຍາປັນຍາສະຫຼຽວສະຫຼາດ. ຕາມນິທານກ່າວວ່າ ເວລານ້ອງຊາຍຂົນເຂົ້າຂຶ້ນເລົ້າຂຶ້ນເຍຍນັ້ນ ຂົນເທົ່າໃດກໍ່ບໍ່ໝົດເປັນຈັກເທື່ອ, ສ່ວນອ້າຍນັ້ນ ເມື່ອຕາຍໄປແລ້ວ ໄດ້ເກີດມາເປັນຄົນຂີ້ເຫຼົ້າຊື່ ສຸພັດຕະປະຣິພາຊົກ (ຈາກນິທານທຳມະບົດ)

ນິທານເລື່ອງນີ້ ຍົກຂຶ້ນມາເປັນອຸທາຫອນສອນໃຈຄົນໃຫ້ເຫັນວ່ານ້ອງຊາຍເປັນຜູ້ດຸໝັ່ນຂະຫຍັນພຽນ, ມີທັດສະນະໃນການອອກແຮງງານ, ບໍ່ມີຄວາມກຽດຄ້ານໃນການອອກແຮງງານ, ຈຶ່ງມີຄວາມອຸດົມສົມບູນ, ຮູ້ຈັກແບ່ງໃຊ້ແບ່ງກິນ, ຮູ້ຈັກເສຍສະລະແບ່ງປັນເຂົ້ານ້ຳຂອງກິນທີ່ຕົນຫາມາດ້ວຍນ້ຳເຫື່ອນ້ຳແຮງນັ້ນ ໃຫ້ຜູ້ອື່ນໄດ້ໃຊ້ໄດ້ກິນນຳ ເຊິ່ງນັບວ່າເປັນການສະແດງອອກເຊິ່ງການຢູ່ຮ່ວມກັນໂດຍສັນຕິ ສົມຄວນແກ່ການສັນລະເສີນຍົກຍ້ອງໃນສັງຄົມ. ການເຮັດບຸນເຂົ້າຄູນລານ ເລີ່ມຕົ້ນຈາກການບອກຂ່າວປ່າວເຕືອນຄົນ ທີ່ຢູ່ບ້ານໄກ້ເຮືອນຄຽງ ໄປຮ່ວມເຮັດບຸນສິນກະນທານຮ່ວມກັນ, ນິມົນພະສົງສາມະເນນຕາມກຳລັງສັດທາ. ຕອນແລງມີການສວດປະຣິຕະມົງຄຸນ, ຕອນເຊົ້າມື້ໃໝ່ ມີການໄຫວ້ພະຮັບສິນ, ຖວາຍສັງຄະທານ, ຕັກບາດ, ຟັງເທດຮັບພອນ, ຊິດນ້ຳມົນ ແລະ ບາສີສູ່ຂວັນມັດຂໍ່ຕໍ່ແຂນອວຍໄຊໃຫ້ພອນເຊິ່ງກັນ ແລະ ກັນ, ຕໍ່ຈາກນັ້ນຈິ່ງເຂົ້າສາມັກຄີ ແລ້ວຈິ່ງເລີກລາກັນໄປ.